Sofradan Tarlaya: Gıda Atıklarından Kompost Yapımı
BM 2024 Gıda İsrafı Raporu’na göre bir kişinin yıl içinde israf ettiği gıda miktarı ortalama 79 kg. Bu israfta en büyük paya sahip olan alan ise evler. En az bir milyar öğüne eşdeğer yenilebilir gıda, her gün dünya çapında evlerde israf ediliyor. Özetle mutfaklarımız, lezzetli yemekler yaptığımız yerlerden öte evsel gıda israfının merkezi. Bu atıkları yeniden değer zincirine kazandırmanın yolu ise kompostlamaktan geçiyor.
O halde gıda atıklarından kompost yapımını, neden önemli olduğunu ve nasıl başlayabileceğini tüm detaylarıyla keşfetmeye başlayalım.
Kompost Nedir?
Kompostu genel olarak gıda atıklarını çöp olarak değil, ham madde olarak değerlendirmenin etkili bir yolu şeklinde tanımlamak mümkün. Çünkü kompost, organik atıkların toprağı zenginleştiren gübreye dönüşmüş halidir.
Kompostlama sayesinde yemek yaparken ortaya çıkan veya tüketilmeyen gıda atıklarının israf olmasının önüne geçilerek bu atıklar tekrar değer zincirine kazandırılır. Bu özelliği sayesinde de kompostlama yalnızca bir geri dönüşüm yöntemi olarak değil, aynı zamanda doğanın döngüsüne uyum sağlamanın en basit ve etkili yollarından biri olarak değerlendirilebilir.
Hangi Atıklardan Kompost Yapılabilir?
Gıda atıklarını çöpe atmak yerine kompost yaparak çevremize ve geleceğimize katkıda bulunabiliriz. Ancak kompost yaparken dikkat edilmesi gereken önemli bir konu bulunuyor. Bu da kompost yapımında kullanılabilecek atıklara göre atık yönetimi yapabilmek. Çünkü gıda atıklarından elde edilen kompost, gübre olarak değerlendirileceği için kompostun bitkilere zarar verecek yapıda olmaması oldukça önemli.
“Nelerden kompost yapılabilir?” diye merak ediyorsan Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından belirtilen kompost yapımı için kullanılan ve kullanılmayan atıkları aşağıdaki tablodan inceleyebilirsin:
Nelerden Kompost Yapılabilir?
Nelerden Kompost Yapılamaz?
|
• Meyve ve sebze artıkları • Yumurta kabukları • Kahve telvesi ve filtreler • Poşet çaylar • Fındık zurufu ve kabuğu • Karton, kağıt vs. • Dökülmüş, kurumuş, çürümüş yapraklar, dallar, diğer bitki artıkları • Biçilmiş çim parçaları • İç mekan çimleri • Sap ve saman, tahıl sapları • Yapraklar • Talaş ve odun kıymıkları • Pamuk ve yün parçaları • Odun külleri • Antep fıstığı işleme atıkları • Zeytinyağı üretim atıkları (Karasu hariç) • Çay işleme atıkları • Meyve suyu posaları • Şekerpancarı baş ve yaprakları vb. materyaller |
• Kara ceviz ağacı yaprakları ve dalları
• Kömür ya da odun kömürü külleri
• Süt ve süt ürünleri
• Hastalıklı ve böcekli bitkiler ya da bitki parçacıkları
• Sıvı yağlar, gres yağları, yağlar
• Et artıkları, balık kılçığı ve diğer atıkları
• Pestisitlerle muamele edilmiş bahçe üzerine dökülmüş, kurumuş, çürümüş yapraklar, bahçe üzerindeki dallar, diğer bitki artıkları
• Kedi köpek dışkıları veya kullanılmış kedi kumu
• Tohum içeren yabani bitkiler
• Plastik, cam, metal içeren maddeler
• Temizlik malzemeleri
• Çay ve kahve poşetleri
• Odun külleri
• Antep fıstığı işleme atıkları
• Zeytinyağı üretim atıkları (Karasu hariç)
• Çay işleme atıkları
• İşlenmiş ve alüminyumlu kâğıtlar
• Tıbbi atıklar
Kompost yapımına uygun atıklara bakıldığında meyve ve sebze kabuklarından çay posasına, yapraklardan kahve telvesine kadar pek çok organik maddenin kompost yapımında kullanılabildiğini görmek mümkün.
Ancak yapım aşamasında kompostun azot ve karbon dengesini sağlamak gerektiğini unutmamak gerekli. Bunun için de gıda atıkları yeşil ve kahverengi olarak ayrılır. Sebze ve meyve atıkları, taze ot ve yeşil yapraklar, ekmek, kahve ve çay atıkları ile yumurta kabukları gibi yeşil renkli atıklar azot; kuruyemiş kabukları, dal ve ağaç kabukları, kuru yapraklar, talaş sap ve saman gibi kahverengi atıklar ise karbon kaynağı olarak değerlendirilir. Ayrıca kompost hazırlarken asit oranı yüksekliğinden dolayı narenciye atıklarını da ölçülü kullanmakta fayda var.
“Peki, tüm bu malzemeleri nasıl kompost yapacağım?” diyorsan şimdi, kompostlama tekniklerini keşfedelim.
Kompost Yapım Teknikleri Nelerdir?
Kompost yapımı için farklı tekniklerle karşılaşmak mümkün. Ancak bu teknikler genel olarak sıcak ve soğuk olmak üzere iki kategoriye ayrılır. Bu kompost teknikleri arasındaki temel fark ise kompostun, sıcak kompostlamada soğuk kompostlamaya göre daha kısa sürede hazır hale gelmesi.
Sıcak kompost bir aylık sürede gerçekleşebilirken soğuk kompostlamada eklenen tüm atıkların kompasta dönüşmesi için 6-12 ay arasında bir süre gerekir. Ancak bir diğer açıdan da soğuk kompost, az bakım ve emek gerektirdiği için yapımı daha kolaydır. Bu nedenle de genellikle restoranlar sıcak kompostu tercih ederken evlerde soğuk kompostlama yapılır. Bunun için “Evde nasıl kompost yapacağım?” diye merak ediyorsan soğuk kompostlama kategorisinde yer alan tekniklere daha detaylı bakmanda fayda var.
Evde Kompost Yapım Teknikleri
Evde kolaylıkla yapılabilecek soğuk kompostlama teknikleri olan bokashi kompostu ve solucan kompostunun detaylarını aşağıdaki tablodan keşfedebilirsin:
