Üretirken Tüketmek: Hasat ve Hasat Sonrası Gıda İsrafı
Hayvansal veya bitkisel fark etmeksizin her türlü gıdanın üretimi büyük emek istiyor. Çünkü tükettiğimiz her gıdanın üretim aşaması sadece ürünün yetiştirilmesini değil; bu ürünlerin hasat edilmesi, depolanması, paketlenmesi, marketlere veya restoranlara tedarik edilmesi gibi pek çok aşamayı içinde barındıran kapsamlı bir süreç. Ancak bu kapsamlı sürecin görünmeyen bir tarafı mevcut. Bu da sürecin gıda israfına katkısı.
Gıda israfı araştırmalarına bakıldığında genel olarak tüketime odaklanılsa da aslında daha tüketim aşamasına gelmeden pek çok gıda hasat ve hasat sonrasında kayboluyor. Bu nedenle gıda israfına “Dur” demek istiyorsak üretimden tüketime her aşamadaki kayıpların farkına varmak ve bu kayıplara karşı önlem almak oldukça önemli.
Sorunun çözümü için öncelikle üretim aşamasındaki gıda kayıplarını daha detaylı incelemenin ve bu sorunun oluşmasındaki nedenleri öğrenmenin önemi büyük
Verilerle Üretimde Gıda İsrafı
Hasat ve hasat sonrası gıda israfı, aslında tüm gıda israfının temelini oluşturan bir konu. Çünkü çiftliklerde üretilen hayvansal veya bitkisel gıdalar tüketici ile buluşmadan kaybolduğu müddetçe bu durumun küresel gıda israfına katkı sağlaması kaçınılmaz. Bu da demek oluyor ki gıda israfını tetikleyen tüketim kültürünü dönüştürecek adımlar atmak kadar üretimdeki israfın durdurulması için de adım atmanın önemi büyük. Peki, üretim sırasında ne kadar gıda israf ediliyor?
Bunun için ilk olarak FAO (Food and Agriculture Organization- Gıda ve Tarım Örgütü) 2019 verilerine bakalım. Bu veriler ile ortaya çıkan sonuç ise dünya çapında üretilen gıdanın %14’ünün hasat ile perakende arasında kaybolduğu. Ancak 2021 yılında WWF (World Wide Fund for Nature- Dünya Doğayı Koruma Vakfı) tarafından çiftliklerde gerçekleşen gıda israfının ele alındığı rapora göre bu oranın arttığını söylemek mümkün. Çünkü raporda her yıl üretilen gıdanın 1.2 milyar tonunun daha tüketici ile buluşmadan atık haline geldiği belirtiliyor. Yani üretilen gıdanın yaklaşık %15’i üretim aşamasında israf ediliyor.
Ancak şunu belirtmekte fayda var ki gıda kaybı sadece gıda bazında değil, kaynak bazında değerlendirilmesi gereken bir konu. Çünkü üretim aşamasında kaybolan her bir gıda, bu ürünlerin yetiştirilmesi ve taşınması için harcanan kaynakların da israf edilmesi demek. Bu nedenle de israf edilen gıda için harcanan su ve enerji ele alındığında bu durumun iklim krizini önemli ölçüde etkilediği söylenebilir.
WWF raporunda da belirtildiği gibi gıda israfı, iklim krizinin başrolü olan sera gazı emisyonunun yaklaşık %10’unu oluşturuyor. Bu oran ise ABD ve Avrupa’da bir yılda kullanılan tüm arabaların ürettiği sera gazı emisyonunun neredeyse iki katına eşdeğer.
Hasat ve Hasat Sonrasında Gıda İsrafının Nedenleri
Üretim sürecinde gıda kayıplarının yaşanmasının nedenleri neler? Aslında bu sorunun birden çok cevabı var. Çünkü gıdanın üretimi ve tedarik edilmesi kapsamlı bir süreç. Bu sürecin farklı aşamalarında oluşan hatalar veya çevresel etkilerden dolayı gıda kayıpları yaşanıyor.
Hasat ve hasat sonrası gıda israfının nedenlerinden bazılarını şu şekilde sıralayabiliriz:
- Üretim planlamasındaki hatalar veya eksikler
- Yanlış ilaç veya gübre kullanımı
- Tarımda akıllı teknolojilerin kullanılmaması
- İklim sorunları
- Yanlış hasat teknikleri ve hasat zamanlamasındaki hatalar
- Hasat sonrasında yükleme ve taşıma sırasında yapılan hatalar.
- Taşıma sürecinde ürünlerin soğuk zincirden çıkması
- Ürüne göre uygun muhafaza koşullarının sağlanamaması
- Hatalı paketleme
Üretimde Gıda İsrafını Önlemek İçin Ne Yapılmalı?
Tüm bu nedenlerden de anlaşıldığı gibi üretimdeki gıda israfını durdurmak için üreticilerden tedarikçilere bu süreçteki tüm paydaşların bu konuda adım atması şart. Tabii ki harekete geçmek için bilinçlenmek oldukça önemli. Çünkü her ne kadar akıllı teknolojilerden veya çözümlerden yararlanılsa da bu teknolojilerin doğru ve etkin bir şekilde kullanılması, gıda israfını azaltmanın temelini oluşturan bir konu.
Nedenlerde de görüldüğü gibi hasat ve hasat sonrası gıda israfını tetikleyen en önemli etken yapılan hatalar. Örneğin bir ürünü yetiştirirken yanlış ilaç kullanan bir çiftçi veya depolama sırasında ürüne uygun muhafaza koşullarını sağlamayan bir depo görevlisi, gıda kaybına neden olabilir. İşte, bu nedenle de tüm üretim sürecini gıda kayıpları oluşmayacak şekilde yürütmek için en önemli çözüm bilinçlenmek.
Tabii ki bu bilinçlenme sürecinde üretimde görev alan her bir paydaşa destek olunması oldukça önemli. Biz de Eksim olarak “Yeteri Kadar En Doğru Karar” diyerek hem üreticilere destek sağlıyor hem de kendi üretim süreçlerimizde israfa “Dur” diyoruz.
Vahşi sulama tekniklerinden kaynaklı oluşan su ve gıda israfının önüne geçmek için Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki çiftçilere yönelik uygulamalı sertifika programları veriyor ve sulamada akıllı sistemlere geçiş yapmak isteyen çiftçilerimize maddi destek sağlıyoruz.
Ayrıca gıda sektöründe faaliyet gösteren Aslı mağazalarımızda oluşan gıda atıklarını tekrar üretime kazandırmak için kompost haline getirerek istiridye mantarı üreticilerine ulaştırıyoruz. Böylece istiridye mantarı üretiminde önemli bir malzeme olan gıda atıklarını tekrar üretime kazandırıyoruz.
Unutma ki israfın önüne geçmek için hepimizin yapabileceği çok şey var. “Peki, ben bireysel olarak ne yapmalıyım?” diyorsan “İleriyi Görmek İçin Geriye Bakmak: Yarınlar Adına Değiştirebileceğimiz 3 Davranış” yazımızı okuyabilirsin.
